Nếu bạn đang cân nhắc việc sử dụng franchise như một chiến lược để phát triển kinh doanh. Điều quan trọng là bạn nên hiểu rõ lý do tại sao các mô hình franchise thất bại để từ đó giúp bạn giảm thiểu những sai sót khi kinh doanh franchise. Ngược lại, nếu bạn cân nhắc việc mua franchise với tư cách là người nhận quyền (franchisee), điều chủ chốt là bạn cũng cần hiểu rõ lý do vì sao franchise thất bại & cẩn trọng hơn trước khi tham gia mua nhượng quyền franchise.
Bài viết do công ty tư vấn franchise FT Consulting (Singapore) chia sẻ nhân hội thảo đào tạo về nhượng quyền kinh doanh vào ngày 20/6/2014 tại TP HCM
THẤT BẠI LÀ DO LỖI TỪ NGƯỜI NHƯỢNG QUYỀN (FRANCHISOR)
Ý tưởng mô hình franchise không độc đáo hay bền vững
Liệu ý tưởng franchise có điều gì độc đáo mà đối thủ không dễ sao chép hay bắt chước? Điều độc đáo này có thể là bí quyết công thức các món ăn, một quá trình hay thông tin độc quyền sở hữu hoặc những sản phẩm được chế biến hay phát minh riêng một cách đặc biệt.
Kế tiếp, ý tưởng franchise liệu có nền tảng phát triển bền vững không? Nếu ý tưởng franchise tương tự theo kiểu “tôi giống thế” như các ý tưởng franchise khác (nghĩa là không độc đáo) thì cơ hội phát triển bền vững của mô hình franchise sẽ thấp hơn nhiều. Mô hình kiểu giống nhau như thế luôn phải đương đầu với nhiều thách thức & khó khăn, gặp phải tình trạng thị trường cạnh tranh bão hòa với các ý tưởng tương tự, và đương nhiên mô hình đó khó có thể tồn tại lâu dài.
Như vậy một ý tưởng franchise nếu không độc đáo hay bền vững là nguyên nhân chính tạo ra sự thất bại cho các mô hình kinh doanh franchise.
Hệ thống franchise không được phát triển phù hợp
Theo ông Trần Anh Tuấn, chuyên gia tư vấn franchise của công ty tư vấn FT Consulting với kinh nghiệm xây dựng thành công hơn 150 hệ thống franchise ở Châu Á, có rất nhiều sai sót trầm trọng trong hệ thống franchise mà người chủ hệ thống franchisor không xác định rõ ràng trước khi khởi động hệ thống franchise của mình. Những sai sót đó bao gồm thất bại khi viết tài liệu quy trình hoạt động một cách phù hợp thể hiện qua tài liệu cẩm nang hoạt động hoặc thiếu sót trong việc chuẩn hóa quay trình hoạt động làm ảnh hưởng đến công sức của người nhận quyền trong nỗ lực nhân rộng mô hình franchise.
Ngược lại, các mô hình franchsie thành công như McDonald’s, Subway (thức ăn nhanh) hay 7-Eleven (chuỗi cửa hàng tiện lợi) đã xây dựng những hệ thống có tính cấu trúc & tổ chức cao do đó các mô hình franchise này hoạt động hiệu quả với ít sai sót hay trục trặc nhất.
Một sai sót thường gặp khác của hệ thống franchise do quy trình tuyển dụng và lựa chọn các người nhận quyền quá sơ sài không chuyên nghiệp dẫn đến việc lựa chọn các người nhận quyền không phù hợp do họ thiếu kỹ năng kinh doanh, hay không tuân thủ nghiêm túc tiêu chuẩn & yêu cầu của hệ thống franchise. Như vậy vấn đề là đây là người nhận quyền cần xây dựng một quy trình tuyển dụng người nhận quyền có khả năng tiềm năng thành công cao.
Công tác huấn luyện franchise không phù hợp
Người nhượng quyền thất bại khi tổ chức hệ thống đào tạo huấn luyện không phù hợp cho nười nhận quyền. Hệ thống này cần được xây dựng & đáp ứng các cấp độ đào tạo khác nhau từ cấp lãnh đạo, cấp thừa hành và tác vụ trong suốt quá trình hoạt động của một mô hình franchise, đặc biệt khi khởi động điểm bán cho người nhận quyền mới, hoặc hệ thống đào tạo liên tục cho những người nhận quyền. Mặc dù đây không phải là nguyên nhân chính lý giải sự thất bại của franchise, nhưng những người nhận quyền không được đào tạo phù hợp góp phần tạo ra nhiều rắc rối lớn cho việc quản trị hệ thống franchise.
Dịch vụ hỗ trợ của franchisor không hiệu quả
Người nhượng quyền thất bại khi cung cấp dịch vụ hỗ trợ phù hợp trong giai đoạn đầu tiên người nhận quyền khởi sự kinh doanh hoặc những hỗ trợ thường xuyên trong suốt quá trình hoạt động của mạng lưới franchise.Hỗ trợ liên tục bao gồm xây dựng thương hiệu, các hoạt động hỗ trợ kinh doanh, tiếp thị khác cũng như các chương trình duy trì & phát triển quan hệ bền vững giữa người nhượng quyền & người nhận quyền kinh doanh.
Điều thất bại này còn tiếp tục nếu người nhượng quyền không thể hỗ trợ cải tiến ý tưởng franchise thông qua việc phát triển sản phẩm hay dịch vụ mới hoặc tăng cường quy trình hoạt động franchie. Thực tế khi người nhận quyền không liên tục đổi mới ý tưởng tiếp thị hay kinh doanh mới, mô hình franchise sẽ gặp rắc rối từ người nhận quyền thắc mắc vì sao họ phải thường xuyên thanh toán cho các khoản phí duy trì nhượng quyền cho người nhượng quyền trong khi không nhận thức được giá trị đồi mới thường xuyên của mô hình franchise. Điều này có thể dẫn đến sự ngưng trệ về giao tiếp & quan hệ giữa người nhượng quyền và những người nhận quyền, làm ảnh hưởng lớn quan hệ lâu dài của các bên.
THẤT BẠI DO LỖI TỪ NGƯỜI NHẬN QUYỀN (FRANCHISEE)
Thiếu kỹ năng vận hành kinh doanh franchise
Vận hành hệ thống franchise đòi hỏi nhiều kỹ năng kinh doanh toàn diện, từ quản lý, điều hành tác vụ, quản lý nhân sự, tiếp thị & bán hàng, quản lý tài chính, kỹ năng thương thảo. Mặc dù người nhượng quyền có thể cung cấp chương trình đào tạo & huấn luyện franchise & cẩm nang hoạt động tốt, người nhận quyền vẫn cần trang bị kỹ năng cần thiết để quản lý tất cả các khía cạnh kinh doanh franchise để đảm bảo thành công. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến thất bại của nhiều mô hình franchise
Sau cùng, thành công của franchise phụ thuộc nhiều vào con người. Nếu một người nhận quyền không phải là người quản lý nhân sự giỏi, họ nên chọn lựa một mô hình franchise được điều hành bởi một vài nhân sự giỏi hoặc thuê một người có đủ kỹ năng để giám sát & cổ động người khác.
Đánh giá thấp cam kết cần thiết hoặc tạo kỳ vọng không phù hợp
Một lý do khác lý giải cho thất bại của người nhận quyền là họ đánh giá không đúng mức cam kết cần thiết để vận hành hệ thống franchise
Người nhận quyền luôn phải ở tư thế làm việc chăm chỉ hơn trước đó khi tham gia vận hành hệ thống franchise. Người nhận quyền cần cam kết đầy đủ và sẳn sàng tham gia cải tiến hoạt động hàng ngày tối thiểu trong suốt thời gian 12 tháng. Điều này đảm bảo thời gian cần thiết để người nhận quyền hiểu rõ quy trình hoạt động và đạt được những trải nghiệm cần thiết để vận hành mô hình franchise thành công (đặc biệt khi người nhận quyền xuất thân từ ngành nghề khác), trước khi cân nhắc phân công nhiệm vụ cho đội ngũ nhân viên.
Đôi khi người nhận quyền có thể có mong đợi hay kỳ vọng không phù hợp về vận hành kinh doanh franchise. Điều này đòi hỏi sự cam kết, làm việc chăm chỉ & thời gian (thông thường từ 1 đến 2 năm) trước khi tạo được lợi nhuận.
Thiếu vốn lưu động
Người nhận quyền thiếu vốn lưu động cần thiết cho hoạt động franchise. Họ có tể đánh giá thấp chi phí hoạt động & vốn cần thiết để thu được lợi nhuận Việc khởi động kinh doanh chậm chạp do thiếu vốn có thể gây ảnh hưởng không tốt để hoạt động kinh doanh franchise.
Để tránh những lỗi lầm tai hại khi đánh giá không đúng mức vốn lưu động cần thiết, người nhận quyền nên bổ sung thêm nguồn vốn hỗ trợ như một khoản tiền ưu tiên để khởi sự hệ thống.
Triển khai không nhất quán với quy trình & tiêu chuẩn của franchisor
Một yếu tố quan trọng đối với bất kỳ mô hình franchise nào chính là sự nhất quán của hoạt động trong suốt mạng lưới franchise. Tính nhất quán này dựa vào quy trình & tiêu chuẩn của người nhượng quyền như đã quy định trong cẩm nang hoạt động & thỏa thuận hợp tác các bên
Như vậy sự thất bại một phần do lỗi của cùa người nhận quyền khi ứng dụng không tốt quy trình & tiêu chuẩn của mô hình franchise chuẩn hóa vào hoạt động kinh doanh của chính mình. Bên cạnh đó người nhượng quyền cũng là nguyên nhân thất bại khi không thể kiểm soát & duy trì được tính nhất quán trong hoạt động của người nhận quyền. Điều này đương nhiên sẽ dấn đến sự sai sót và khác nhau về chất lượng và tiêu chuẩn do người nhượng quyền xác lập. Điều này làm ảnh hưởng đến uy tín & danh tiếng của cả mô hình franchise và kinh doanh của người nhận quyền, dẫn đến sự thất bại có thể dự đoán trước của người nhận quyền.
Tóm lại, hiểu biết rõ lý do vì sao franchise thất bại có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong sự thành công hay thất bại của mô hình franchise của bạn với tư cách người nhượng quyền hay người nhận quyền. Bài viết giúp lý giải vì sao các hệ thống franchise trong nước chưa thể xây dựng được nhiều hệ thống franchise hoàn chỉnh với quy mô lớn trong khi hầu hết các mô hình hiện hữu đều phát triển mang tính tự phát & thiếu bền vững.
Trần Anh Tuấn
Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu, Ứng dụng và Đổi mới sáng tạo 3AI
