“Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại Việt Nam hiện nay có một khoảng trống, đó là thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực công”. Ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) nhận định và cho biết, hơn 2 tháng nay, nhóm chuyên gia của NIC và UNDP Việt Nam đã cùng nghiên cứu, tìm ý tưởng với mong muốn xây dựng Khung chỉ số đo lường đổi mới sáng tạo (ĐMST) trong khu vực công (PII), góp sức thúc đẩy khu vực công đổi mới.
Hội thảo tham vấn chuyên gia về khung chỉ số đo lường đổi mới sáng tạo cho khu vực công Việt Nam nhận được rất nhiều ý kiến góp ý giá trị
PII là tên viết tắt của cụm từ “Public sector Innovation Index”. Tại Việt Nam, theo lộ trình được nhóm chuyên gia NIC&UNDP chia sẻ, việc xây dựng PII dự kiến thực hiện theo 7 bước, trong đó bước 1 là xây dựng khung khái niệm và hệ thống chỉ tiêu; bước 2 là tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa học. Tại bước 2, Hội thảo tham vấn đầu tiên vừa được NIC tổ chức sáng ngày 3/8/2022, với sự điều phối của ông Đỗ Tiến Thịnh. Hội thảo nhận được rất nhiều ý kiến đánh giá, góp ý từ các đại biểu, do đo lường đổi mới sáng tạo tại khu vực công là câu chuyện rất khó và rất mới tại Việt Nam.
Các chính sách liên quan đến ĐMST trong khu vực công
Ông Võ Xuân Hoài, Phó giám đốc NIC cho biết, trên thế giới, khái niệm ĐMST được ghi nhận từ năm 1930 bởi nhà kinh tế Joseph Schumpeter, sau đó được phát triển, hoàn thiện bởi nhiều tổ chức, quốc gia và đi đến thống nhất chung ở đặc điểm: phải có tính mới và tính thực tiễn, mang lại lợi ích gia tăng cho kinh tế, xã hội. Các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, ĐMST đóng góp tới 95% đối với mức độ cạnh tranh của nền kinh tế; 91% với kinh tế xanh; 87% với việc mang lại giá trị cho toàn xã hội… Tuy nhiên, có sự khác biệt rất lớn về ĐMST giữa khu vực công và khu vực tư ở tất cả các quốc gia.
Cụ thể, theo ông Võ Xuân Hoài, khu vực công hoạt động theo logic chính trị và tiến hành các hoạt động được tài trợ từ ngân sách (thuế) nhằm tạo ra hàng hóa công được xác định về mặt chính trị hoặc phục vụ nhu cầu của công dân. Các động lực chính của ĐMST trong khu vực công là sự lan tỏa phi lợi nhuận của đổi mới, cộng tác, ra quyết định chính trị, sáng kiến của nhân viên và nhu cầu của người dân. Trong khi đó, khu vực doanh nghiệp hoạt động theo logic thị trường, ĐMST là nhằm đạt được lợi thế cạnh tranh và tạo lợi nhuận.
Tại Việt Nam, để thúc đẩy ĐMST trong khu vực công, nhiều chính sách lớn được ban hành từ năm 2017 đến nay, trong đó có Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; Luật Đầu tư năm 2020; Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017; Nghị định số 94/2020/ NĐ-CP quy định cơ chế, chính sách ưu đãi đối với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia; Quyết định số 2889/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về cách mạng công nghiệp lần thứ tư; Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”; Quyết định số 844/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025”; Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 11/5/2022 ban hành Chiến lược phát triển khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030… Những quyết sách mới tạo nền tảng pháp lý mới cho đổi mới, nhưng cách nào đo lường được mức độ đổi mới của khu vực công tại Việt Nam? Đây là một câu hỏi lớn, một khoảng trống lớn, nhất là khi đặt câu hỏi này cạnh các định nghĩa về ĐMST trong khu vực công đã được quốc tế đưa ra trong thập niên vừa qua.
Theo European Commission (2013), đổi mới trong khu vực công là quá trình tạo ra các ý tưởng mới và thực hiện các ý tưởng đó để tạo ra giá trị cho xã hội thông qua các quy trình hoặc dịch vụ mới hoặc đã được cải tiến cải tiến. OECD (2016) thì định nghĩa: “Đổi mới trong khu vực công đề cập đến những cải tiến đáng kể đối với hoạt động hành chính và/hoặc dịch vụ công. Nó có thể được định nghĩa là việc một tổ chức thuộc khu vực công thực hiện quy trình, phương pháp hoặc dịch vụ mới hoặc được cải tiến đáng kể nhằm mục đích cải thiện hoạt động hoặc kết quả của đơn vị trong khu vực công”…
Ý tưởng khung chỉ số đo lường đổi mới sáng tạo cho khu vực công
Nghiên cứu của nhóm chuyên gia NIC & UNDP do TS. Phạm Thị Thu Trang trình bày cho biết, việc xây dựng khung chỉ số đo lường đổi mới sáng tạo cho khu vực công đã được nhiều nền kinh tế như châu Âu, Anh, Úc, Hà Lan, Thụy Điển, Singapore, Hàn Quốc… thực hiện, với nhiều định dạng tên gọi khác nhau. Điểm thống nhất chung là đo lường sự đổi mới về sản phẩm/dịch vụ; đổi mới quy trình; đổi mới chính sách; đổi mới truyền thông; đổi mới tổ chức. Sự khác biệt của cách gọi, cách đánh giá là ở phạm vi định nghĩa từng loại đổi mới và trọng số cho từng loại cụ thể. TS. Thu Trang chia sẻ khung đánh giá năng lực ĐMST mới nhất (Kaur et al.(2022) – xem bảng cuối bài) và đưa ra đề xuất khung chỉ tiêu đo lường đổi mới sáng tạo cho khu vực công tại Việt Nam.
Theo đó, chỉ số ĐMST khu vực công Việt Nam (PII) sẽ được cấu thành từ 4 chỉ số thành phần, gồm Đầu vào ĐMST (chính sách, tài chính, con người, hạ tầng); Năng lực ĐMST (đặc điểm người lãnh đạo, văn hóa tổ chức, động lực…); Hoạt động, quy trình ĐTST (tiếp cận ý tưởng mới, thực hiện ý tưởng mới, hợp tác và lan tỏa) và Đầu ra ĐMST (tính mới, hiệu quả thực tiễn…).
Những đề xuất trên, nhóm chuyên gia cho biết, rất cần sự góp ý từ các nhà nghiên cứu, các cơ quan chức năng để hoàn thiện ý tưởng. Như đã chia sẻ, quá trình xây khung chỉ số đo lường ĐMST khu vực công Việt Nam mới ở Bước 2 trong quy trình 7 bước của nhóm nghiên cứu. Khi hoàn tất bước 2, nhóm nghiên cứu sẽ chuyển sang bước 3, bước xác định phương pháp khảo sát và xây dựng bảng hỏi. Sau bước này, NIC & UNDP sẽ tiến hành khảo sát thử để hoàn thiện bảng hỏi, báo cáo, thu thập dữ liệu, tính toán chỉ số đo lường đổi mới sáng tạo cho khu vực công tại Việt Nam.
Vạn sự khởi đầu nan
Góp ý cho nhóm chuyên gia NIC & UNDP, ông Phạm Quang Ngọc, Giảng viên Trường Quản trị kinh doanh và công nghệ FSB, Đại học FPT và Đại học Kinh tế Quốc dân đánh giá, việc tổng hợp kinh nghiệm của các nước để xây dựng chỉ số cho Việt Nam là rất tốt, nhưng trong thực tiễn sẽ có những khó khăn cần lường trước, chẳng hạn như đo lường vấn đề về tài chính cho ĐMST. Chính phủ đang có những cam kết rất mạnh mẽ chi ngân sách cho ĐMST, nhưng các địa phương đang thực hiện như thế nào và làm thế nào để có được con số chính xác là câu chuyện không đơn giản. Dù có phương pháp đúng, nhưng phải có dữ liệu đầu vào đúng thì chỉ số mới có ý nghĩa. “Tôi rất sợ vấn đề về việc phóng đại chỉ số, câu trả lời có lợi cho cơ quan”, ông Ngọc nói.
Ông Lý Đình Quân, Giám đốc Trung tâm Ươm tạo & Khởi nghiệp Sông Hàn nhận định, ĐMST trong khu vực công có vai trò quan trọng, tạo ra sự đột phá thúc đẩy khu vực tư nhân và tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, hiện còn nhiều địa phương chưa hiểu và chưa thúc đẩy ĐMST, nên để xây dựng bộ chỉ số khả thi và phát huy hiệu quả thì cần có sự phát triển đồng đều giữa các địa phương, các ngành. Có như vậy bộ chỉ số mới phát huy được hết giá trị trong quá trình thực hiện trong thực tế.
Cũng theo ông Quân, nguồn nhân lực cho ĐMST của Việt Nam còn hạn chế, vì vậy vấn đề phát triển nguồn nhân lực cho đổi mới sáng tạo cũng cần được quan tâm thông qua thúc đẩy gắn kết với các trường đại học, chuyên gia. Ông Đình Quân đánh giá cao ý tưởng và phương pháp xây dựng bộ chỉ số PSII tại Việt Nam, nhưng cho rằng, cần rút gọn và tìm cách gắn liền ĐMST khu vực công với hệ sinh thái địa phương để tạo động lực cùng đổi mới.
Trưởng ban Dự báo kinh tế ngành và doanh nghiệp, Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế xã hội Quốc gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ông Trần Toàn Thắng nhận định, xây dựng bộ chỉ số ĐMST trong khu vực công là một việc khó, càng khó hơn khi muốn so sánh và xếp hạng. Khó nhất ở chỗ khu vực công có nguyên tắc tuân thủ, tức mọi cán bộ công nhân viên chức đều phải tuân thủ những quy định của cấp trên, hoặc cả cấp dưới và cấp trên đều phải hoạt động theo những nguyên tắc đã đề ra trước đó.
Theo đó, ông Thắng đề xuất nhóm nghiên cứu cần chia ra đánh giá hành chính công và sự nghiệp công. Hành chính công thì theo nguyên tắc tuân thủ còn sự nghiệp công thì có độ mở cao hơn, có dư địa cho ĐMST dễ dàng hơn. Chính vì thế cần đánh giá chỉ tiêu hành chính công và sự nghiệp công riêng.
Đến từ Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), ông Phạm Ngọc Thạch chia sẻ, nếu Việt Nam xây dựng được bộ chỉ số này sẽ góp phần thúc đẩy tích cực thay đổi khu vực công.
Ông Thạch cho biết, theo khảo sát của VCCI, nhiều đơn vị công có những sáng kiến, thay đổi trong việc cung cấp dịch vụ công và trong việc giải quyết các thủ tục hành chính. Theo đó, cần tìm hiểu những sáng kiến nào đang hiệu quả tại các địa phương, bộ ngành và nếu đo lường được sẽ rất hữu ích trong việc khích lệ, nhân rộng ra nền kinh tế. Ông Thạch góp ý, phạm vi đánh giá về ĐMST để tính chỉ số cho từng đơn vị phải nằm trong thẩm quyền, trong chức năng và nhiệm vụ được làm, do tính chất của khu vực dịch vụ công khác hoàn toàn khu vực tư. Cùng với đó, bộ chỉ số cần sử dụng kết hợp cả phương pháp tự đánh giá và khảo sát dư luận từ bên ngoài, để tăng tính khách quan khi công bố kết quả.
