Cuộc cách mạng dựa trên thực vật (Plant-Based) kỳ I

Cơ hội cho nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và tăng trưởng xuất khẩu

Xu hướng toàn cầu về sản phẩm plant-based

Phần nội dung này đề cập đến các xu hướng plant-based toàn cầu, bao gồm quy mô thị trường, dự báo tăng trưởng và những doanh nghiệp chủ chốt tham gia ngành hàng. Nội dung đề cập đến những lý do đằng sau sự gia tăng nhu cầu plant-based, như các mối quan tâm về sức khỏe, tính bền vững và cân nhắc các lý do liên quan đến mặt khía cạnh “đạo đức” theo nghĩa bạn sẽ không “cảm thấy lấn cấn” gì khi ăn sản phẩm plant-based so với ăn thịt động vật bị giết mổ để lấy thịt.

Theo dự đoán của Bloomberg Intelligence (BI), thị trường plant-based có thể chiếm tới 7,7% thị trường đạm toàn cầu vào năm 2030, với giá trị hơn 162 tỷ USD, tăng từ 29,4 tỷ USD vào năm 2020, trong khi nhu cầu đạm từ sữa và động vật toàn cầu sẽ đạt 1,2 nghìn tỷ USD vào thời điểm đó. Việc mở rộng các lựa chọn sản phẩm plant-based đang góp phần làm cho các lựa chọn thay thế thực vật trở thành một lựa chọn lâu dài cho NTD trên khắp thế giới. Nếu doanh số và mức độ thâm nhập của các sản phẩm thay thế thịt và sữa tiếp tục tăng, thì phân tích kịch bản của chúng tôi cho thấy ngành plant-based có tiềm năng trở thành một lựa chọn khả thi trong các siêu thị và nhà hàng. Theo đó các sản phẩm thay thế thịt và sữa thậm chí có thể đạt được 5% và 10% thị phần toàn cầu tương ứng trong thập kỷ tới. BI hy vọng rằng sự gia tăng dân số gây ra sự căng thẳng về tài nguyên sẽ góp phần vào sự tăng trưởng plant-based. Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đặc biệt dễ bị tổn thương do nguồn cung cấp thực phẩm hạn chế, với dân số dự kiến là 4,6 tỷ người vào năm 2030. Do đó, khu vực này có khả năng thống trị thị trường đạm thực vật đạt 64,8 tỷ USD vào năm 2030, tăng từ mức 13,5 tỷ USD vào năm 2030. Năm 2020. Phần lớn thị phần đó ở Châu Á-Thái Bình Dương sẽ bao gồm các sản phẩm sữa thay thế, ở mức 57% vào năm 2030. Trong khi đó, Châu Âu và Bắc Mỹ sẽ đạt doanh thu khoảng 40 tỷ USD, trong đó Châu Phi, Trung Đông và Châu Mỹ Latinh đều nhìn thấy từ 8-9 tỷ đô la mỗi cái.

Việc mở rộng các lựa chọn sản phẩm plant-based đang góp phần làm cho các lựa chọn thay thế thực vật trở thành một lựa chọn lâu dài cho NTD trên khắp thế giới. Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (APAC) đặc biệt dễ bị tổn thương do nguồn cung cấp thực phẩm hạn chế, với dân số dự kiến ​​là 4,6 tỷ người vào năm 2030. Do đó, khu vực này có khả năng thống trị thị trường đạm thực vật đạt 64,8 tỷ USD vào năm 2030, tăng từ mức 13,5 tỷ USD vào năm 2030.

Đại dịch COVID-19 giúp củng cố những thay đổi hành vi và thói quen mua hàng của NTD đã được hình thành trước khủng hoảng theo hướng gia tăng tiêu thụ các sản phẩm plant-based an toàn và tiện lợi do lo ngại liên quan đến ô nhiễm từ động vật sang người và nhu cầu gia tăng đối với đạm từ thực vật và thực phẩm tăng cường miễn dịch. Trong khi đó, cuộc cách mạng không thịt đang lan rộng toàn cầu và phát triển nhanh, đặc biệt ở châu Âu & Châu Á. Xu hướng thực phẩm thực vật plant-based và đạm thay thế được dự báo là xu hướng thực phẩm tương lai trên quy mô toàn cầu.

Báo cáo mới “Top 10 xu hướng ngành F&B của Innova năm 2023” cho thấy “lĩnh vực plant-based đã phát triển rất nhanh trong vài năm qua … và giá trị thị trường toàn cầu và khối lượng của các sản phẩm thay thế thịt vẫn đang tăng lên”. NTD vẫn tiếp tục tìm kiếm những cải tiến về hương vị, dinh dưỡng và kết cấu kể cả nhu cầu ngày càng tăng đối với các sản phẩm không chỉ bắt chước thịt và sữa, mà còn cung cấp giá trị độc đáo như một sản phẩm độc lập – chẳng hạn như đậu phụ hoặc tương đậu lên men (tempeh, Indonesia). 2 xu hướng hàng đầu của Innova cho năm 2023 là “Xác định lại giá trị” và “Dinh dưỡng hợp túi tiền”. Theo đó NTD không chỉ tìm kiếm lựa chọn giá rẻ, thay vào đó, họ đang tìm kiếm sản phẩm chất lượng cao nhất với giá tốt nhất. NTD cũng đánh giá cao các sản phẩm tươi và tốt cho sức khỏe, cũng như các thành phần chức năng và có nguồn gốc địa phương bên cạnh các sản phẩm được sản xuất có đạo đức. Xu hướng “Chất lượng nhanh” là xu hướng kế tiếp tập hợp các chủ đề đam mê và ẩm thực nhằm cung cấp các gói thức ăn chế biến sẵn (meal kit) với sự tiện lợi để NTD có thể sáng tạo trong điều kiện bận rộn. Xu hướng này kết hợp với sự chứng thực và ý tưởng của các đầu bếp hàng đầu và các lựa chọn được cung cấp trên thực đơn của nhà hàng. Xu hướng tiếp theo “Dựa vào thực vật: Mở ra câu chuyện mới” là một trong những xu hướng có ảnh hưởng nhất đối với ngành. Để làm nổi bật những điểm giá trị này, điều cần thiết là phải thấu hiểu NTD và sử dụng cách kể chuyện để truyền đạt lợi ích của sản phẩm và tạo cảm hứng một cách hiệu quả.

Các sản phẩm thay thế thịt sẽ có một phần đáng kể trong tất cả các cơ hội plant-based cho đến năm 2030. Nếu thị trường thịt thay thế tuân theo mô hình tăng trưởng tương tự như mô hình tăng trưởng của sữa plant-based, BI dự đoán thị trường thịt thay thế sẽ có quy mô vượt trội từ 4,2 tỷ đô la lên 74 đô la tỷ trong mười năm tới. Doanh số bán thịt từ thực vật có thể vượt quá 74 tỷ đô la để đạt tới 118 tỷ đô la vào năm 2030 trong một kịch bản tích cực hơn nhưng vẫn thực tế. Các chuỗi nhà hàng quốc tế, bao gồm Taco Bell, Chipotle, Jamba Juice và Starbucks sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng doanh thu và mức tiêu thụ các sản phẩm plant-based thay thế. Các chuỗi lớn cung cấp bánh mì kẹp thịt, xúc xích và các sản phẩm thay thế sữa sẽ khuyến khích thói quen của NTD điều chỉnh sang các sản phẩm plant-based. NTD cũng hướng đến ủng hộ các sản phẩm độc lập chứ không chỉ “giả thịt” có nguồn gốc thực vật đang phát triển trong các ngành dịch vụ ăn uống, với các đầu bếp đóng vai trò chính trong việc sử dụng các nguyên liệu có nguồn gốc thực vật để tạo ra các món ăn mới kích thích các giác quan. Đây có thể là điểm mạnh & ưu thế có thể khai thác cho sản phẩm từ Việt Nam với nghệ thuật ẩm thực và cách chế biến thực phẩm khéo tay và phong phú. Một số định hướng khởi nghiệp mới cũng khá thú vị bao gồm công nghệ dựa trên tế bào – một phần của tương lai ngành công nghiệp thực phẩm, áp dụng cách tiếp cận nền kinh tế tuần hoàn – xu hướng quan trọng khác trong ngành F&B được liên kết với xu hướng “Hành tinh chung” cũng như sự gia tăng trong tái chế thực phẩm với tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm là 69%. Riêng Châu Á, đặc biệt Việt Nam có thể tận dụng sự chuyển dịch sang các loại đạm thay thế với nguồn nguyên liệu gần như không giới hạn, chế biến theo những cách mới và sáng tạo, và sản xuất thế hệ thịt thực vật mới với khẩu vị đa dạng, hương vị hấp dẫn để vươn ra thế giới.

Nhìn chung, các xu hướng toàn cầu về plant-based mở ra và phát triển cơ hội kinh doanh đáng kể cho các doanh nghiệp. Nhu cầu ngày càng tăng đối với plant-based tạo cơ hội cho các doanh nghiệp và cả khởi nghiệp nghiên cứu và phát triển các sản phẩm sáng tạo, đáp ứng nhu cầu của NTD về các lựa chọn thực phẩm lành mạnh, bền vững và có đạo đức.

Cơ hội thị trường đối với sản phẩm có nguồn gốc thực vật plant-based

Một trong những động lực quan trọng đầu tiên của sự tăng trưởng nhu cầu plant-based chính là mối quan tâm về sức khỏe. Theo đó NTD ngày càng có ý thức hơn về sức khỏe và plant-based mang đến sự thay thế lành mạnh hơn cho các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật. Có nhiều lợi ích khi ăn chế độ ăn có nguồn gốc thực vật, đặc biệt nếu bạn không phải là người ăn chay trường. Chế độ ăn này tốt cho sức khỏe, bất kể tình trạng sức khỏe hay tuổi tác hiện tại. Cụ thể, sản phẩm plant-based có thể “giả thịt” sử dụng các nguyên liệu chính là đậu nành, tàu hủ ky, thậm chí mít có chứa hàm lượng chất béo bão hòa và cholesterol thấp hơn (hoặc thậm chí không có), đồng thời cung cấp nhiều chất xơ và các chất dinh dưỡng thiết yếu, khiến chúng trở thành một lựa chọn hấp dẫn đối với NTD quan tâm đến sức khỏe. Một động lực khác của sự tăng trưởng nhu cầu plant-based là tính bền vững. Tác động tiêu cực đến môi trường của ngành chăn nuôi truyền thống là khí thải nhà kính, sử dụng lãng phí nước và phá rừng, là những mối quan tâm đáng kể đối với NTD thế giới. Nguồn gốc plant-based giúp giảm tới 80% lượng khí thải carbon so với thực phẩm từ động vật. Hơn nữa, hướng plant-based bền vững hơn vì nó cần ít đất, nước và năng lượng để sản xuất nên hiện là một lựa chọn thân thiện với môi trường. Dự đoán tương lai ngành chăn nuôi động vật không thể đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng thịt động vật của thế giới cùng với mức độ gia tăng dân số. Cuối cùng, những cân nhắc về mặt đạo đức cũng thúc đẩy sự tăng trưởng nhu cầu plant-based vì ngày càng nhiều NTD lo ngại về “phúc lợi động vật” nên tìm kiếm các lựa chọn thực phẩm phù hợp về đạo đức và tâm linh. Sản phẩm plant-based cung cấp giải pháp đạm thực vật thay thế đạm động vật – đầy đủ dinh dưỡng, không độc hại & thân thiện, khiến nó trở thành một lựa chọn hấp dẫn đối với NTD hiện đại, chưa kể giá sản phẩm tiếp tục giảm. Đó là lý do ngày càng nhiều các thương hiệu plant-based nổi tiếng ra đời và dẫn dắt ngành hàng thịt thực vật mới như Beyond Meat, Impossible Foods và Oatly. Họ thành công nhờ tạo ra các sản phẩm hấp dẫn, thu hút NTD và thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp plant-based thông qua hợp tác với các chuỗi nhà hàng và siêu thụ bán lớn.

Đối với doanh nghiệp nông sản, nhu cầu đổi mới sáng tạo bắt nguồn từ việc nghiên cứu và khám phá các cơ hội thị trường cho sản phẩm plant-based, bao gồm phân loại plant-based, các thị trường tiềm năng mới, cơ hội đầu tư và cách khai thác nhu cầu các sản phẩm plant-based ngày càng gia tăng.

Các sản phẩm plant-based được phân thành nhiều loại khác nhau, từ sản phẩm thay thế sữa, đồ ăn nhẹ từ thực vật (snack), sản phẩm thịt từ thực vật và sữa từ thực vật. Trong đó thịt có nguồn gốc từ thực vật thuộc thị trường phát triển nhanh chóng với các tên tuổi lớn như Beyond Meat, Impossible Foods. Nhiều khởi nghiệp và doanh nghiệp từ Ấn Độ, Sri Lanka, Singapore, Úc cùng góp mặt các sản phẩm mới thay thế thịt, “bắt chước” hương vị và kết cấu của thịt với công nghệ khác nhau. Các sản phẩm thay thế sữa như sữa thực vật, sữa hạt – đậu, pho mát và sữa chua hứa hẹn một thị trường đang phát triển tốt, trong đó sữa hạnh nhân và sữa yến mạch là những lựa chọn phổ biến nhất. Đồ ăn nhẹ healthy snack dạng thanh (protein bar) và bóng năng lượng (energy ball) trở nên phổ biến khi NTD tìm kiếm các lựa chọn đồ ăn nhẹ và tốt cho sức khỏe từ thực vật. Plant-based đang tiếp tục “lấn sân” sang các chủng loại sản phẩm mới như thủy hải sản, sản phẩm chocolate, bánh ngọt..

Bên cạnh thị trường phát triển như Mỹ, Châu Âu, các thị trường mới nổi cho plant-based bao gồm Châu Á và Châu Mỹ Latinh, nơi có tầng lớp trung lưu đang phát triển và ngày càng quan tâm đến các lựa chọn thực phẩm lành mạnh và bền vững hơn. Tại những thị trường này, các doanh nghiệp có thể khai thác nhu cầu ngày càng tăng đối với plant-based bằng cách cung cấp các sản phẩm đáp ứng thị hiếu và sở thích của địa phương.

Các cơ hội đầu tư trong ngành plant-based bao gồm tài trợ cho khởi nghiệp, đầu tư vào các doanh nghiệp đang phát triển các sản phẩm mới có nguồn gốc thực vật. Các khởi nghiệp cũng gặt hát nhiều thành công khi thu hút được vốn tài trợ từ các nhà đầu tư mạo hiểm, như Impossible Foods và Beyond Meat trước đây với mức huy động hàng trăm triệu USD thậm chí đã trở thành kỳ lân với giá trị tỉ USD. Việc đầu tư vào các doanh nghiệp plant-based được giao dịch công khai, như Beyond Meat và Oatly mang đến cơ hội cho các nhà đầu tư khai thác sự phát triển của ngành hàng mới nổi này. Các đối thủ cạnh tranh lâu đời và truyền thống như Kellogg và Nestlé, đang tìm cách giành lợi thế bằng cách tăng cường phân phối các sản phẩm plant-based và tạo ra các chiến dịch quảng cáo giới thiệu nhiều lựa chọn. Điều lý thú là nhiều tập đoàn chuyên chăn nuôi và cung cấp thịt động vật truyền thống cũng tăng cường tham gia đầu tư vào chuỗi giá trị thịt thực vật mới, kể cả các tập đoàn tiêu dùng nhanh FMCG như Unilever. Các doanh nghiệp và khởi nghiệp liên tục nghiên cứu và phát triển các sản phẩm plant-based mới theo định hướng mô hình tác động xã hội và phát triển bền vững sẽ có thêm lợi thế khi gọi vốn, liên doanh và hợp tác kinh doanh với các đối tác quốc tế đặc biệt ở các nước tiên tiến.

Cuộc khủng hoảng COVID-19 đã nhấn mạnh tính cấp bách của việc giải quyết các thách thức và cả cơ hội về lương thực và dinh dưỡng hiện có của khu vực một cách bền vững, đặc biệt các quốc gia ở Đông Á và Thái Bình Dương với nhiều hạn chế từ phía cung và cầu. Về phía cầu, đại dịch COVID-19 củng cố những thay đổi về sở thích và thói quen tiêu dùng sang các sản phẩm plant-based khá mạnh mẽ – đã hình thành trước khủng hoảng. Việc tiêu thụ các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật đã giảm bớt lo ngại liên quan đến ô nhiễm từ động vật sang người, và nhu cầu đối với đạm từ thực vật và thực phẩm tăng cường miễn dịch (như thực phẩm và đồ uống tăng cường vitamin) đã tăng lên (IFPRI 2020; PwC và FIA 2020). Động lực tiêu dùng khác hướng tới sự tiện lợi và an toàn giúp kích thích nhu cầu đối với thực phẩm plant-based đóng gói, dựa vào thương mại điện tử và giao thực phẩm tận nhà.

Tóm lại, cơ hội thị trường rất lớn và nhu cầu ngày càng tăng đối với các lựa chọn plant-based mới. Đây là cơ hội ngàn vàng cho các doanh nghiệp và khởi nghiệp tận dụng & khai thác bằng cách xác định các vấn đề thị trường, thị trường tiềm năng, tái định vị và phát triển sản phẩm sáng tạo với giá trị mới từ thực vật và đầu tư theo các mô hình kinh doanh tác động xã hội & bền vững.

Sản phẩm có nguồn gốc thực vật plant-based là gì?

Thực vật hiện là trung tâm của các xu hướng và phong trào mới và thực phẩm plant-based là tương lai của dinh dưỡng. Tuy nhiên plant-based không phải là khái niệm mới và xa lại với Việt Nam vì thực tế chế độ ăn có nguồn gốc thực vật và thuật ngữ “thuần chay” đã xuất hiện và phổ biến từ những năm 1940. Từ thời điểm đó đã có nhiều kiểu ăn kiêng khác nhau với nhiều lợi ích sức khỏe và rủi ro kèm theo. Điều quan trọng là cần cập nhật những định nghĩa mới, xu hướng mới, cách định vị sản phẩm mới với giá trị cao hơn và cách truyền thông tiếp thị – kinh doanh mới để giúp nông sản truyền thống tiếp cận với thế giới.

Thực phẩm truyền thống và thực phẩm plant-based có một số điểm tương đồng và khác biệt như sau:

Nhìn chung, cả thực phẩm truyền thống và plant-based đều có thể tốt cho sức khỏe và bổ dưỡng, và tùy thuộc vào sở thích và nhu cầu ăn kiêng của từng cá nhân để xác định loại nào phù hợp nhất. Sản phẩm plant-based có thể được xem như một phiên bản mới hơn của thực phẩm truyền thống với những lợi ích bổ sung, và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe và tính bền vững với môi trường. Trong khi thực phẩm truyền thống chủ yếu dựa vào thịt và các sản phẩm từ động vật là nguồn cung cấp đạm chính, thì plant-based sử dụng các nguồn đạm từ thực vật, như các loại trái cây, rau, ngũ cốc, nấm, các loại đậu, quả hạch và hạt với thành phần dinh dưỡng đa dạng như đạm, đường, chất xơ, chất chống oxi hóa và đặc biệt ít chất béo và cholesterol. Plant-based có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính, bệnh béo phì, thừa cân hay mỡ trong máu, cholesterol cao. Chúng cũng có tác động môi trường thấp hơn vì cần ít tài nguyên hơn để sản xuất so với các sản phẩm từ động vật. Sản phẩm plant-based có thể ở dạng nguyên liệu thô hoặc thực phẩm chế biến. Nguyên liệu thô liên quan đến các sản phẩm tươi như trái cây, rau, quả hạch và ngũ cốc, trong khi thực phẩm chế biến được xử lý từ những nguyên liệu thô này, như đậu phụ, tempeh (sản phẩm từ đậu nành lên men), các loại thịt thay thế từ thực vật hay các sản phẩm thay thế sữa động vật (như sữa ngũ cốc, sữa hạt). Những thực phẩm này không chứa bất kỳ sản phẩm động vật hoặc sản phẩm phụ khác, bao gồm thịt, gia cầm, cá, sữa, trứng và mật ong. Vì thế plant-based thường được xem là lành mạnh, tốt cho sức khỏe và bền vững hơn so với thực phẩm có nguồn gốc động vật.

Đối với trái cây và rau quả, một số tiêu chí cần xem xét khi lựa chọn chúng để tạo ra các sản phẩm plant-based:

• Giá trị dinh dưỡng: giàu vitamin, khoáng chất và chất dinh dưỡng thiết yếu, mang lại lợi ích cho sức khỏe NTD.
• Hương vị: dễ chịu để sử dụng trong các sản phẩm có nguồn gốc thực vật khác nhau mà không ảnh hưởng đến hương vị.
• Tính sẵn sàng: quanh năm để đảm bảo cung cấp ổn định cho sản xuất.
• Chi phí: hợp lý và phù hợp với túi tiền của cả người sản xuất và NTD.
• Tính bền vững: được trồng theo cách bền vững và thân thiện với môi trường để giảm thiểu tác động đến hệ sinh thái.
• Tính linh hoạt: ứng dụng trong các sản phẩm plant-based khác nhau, chẳng hạn như sinh tố, nước ép, đồ ăn nhẹ và bữa ăn.

Bằng cách xem xét các tiêu chí này, nhà sản xuất có thể lựa chọn các loại trái cây và rau quả phù hợp nhất cho các sản phẩm plant-based đáp ứng nhu cầu và sở thích của NTD trong khi vẫn khả thi về mặt kinh tế và bền vững với môi trường.

Sản phẩm thịt mít của Lemit Foods định hướng plant-based tại Hậu Giang

Điều lưu ý là ngoài ngành hàng thực phẩm plant-based, plant-based có thể được ứng dụng rộng rãi trong các ngành mỹ phẩm – làm đẹp, thời trang, dược phẩm kể cả xây dựng. Các thành phần chiết xuất và dầu thực vật như lô hội, dầu cây trà, dầu bơ, hoa hoa cúc, hoa oải hương, hoa hồng được sử dụng trong các sản phẩm mỹ phẩm chăm sóc da, chăm sóc tóc, trong khi dầu argan và dầu dừa được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc tóc nhờ đặc tính giữ ẩm, nuôi dưỡng và làm dịu. Các thành phần từ thực vật được sử dụng công nghiệp dược phẩm để bổ sung chất tự nhiên như ginkgo biloba và echinacea bổ sung thảo dược, aspirin và morphine cũng có nguồn gốc từ thực vật, dừa cạn Madagascar được sử dụng sản xuất thuốc trị ung thư vincristine… Hơn thế nữa, các sản phẩm plant-based cũng được ứng dụng trong các ngành công nghiệp khác như thời trang – sử dụng các vật liệu từ thực vật như bông, sợi gai dầu và tre để sản xuất quần áo và phụ kiện, sản xuất chất tẩy rửa cho gia đình – sử dụng các nguyên liệu từ thực vật như giấm, muối và chanh, sản phẩm giấy sử dụng nguyên liệu từ thực vật như tre và cây gai dầu – sản xuất các sản phẩm giấy bền vững và có khả năng phân hủy sinh học như giấy vệ sinh và khăn giấy, kể cả ngành xây dựng với các vật liệu từ thực vật như tre và rơm được sử dụng để xây dựng các tòa nhà thân thiện với môi trường và bền vững.

Tuấn Trần

Viện 3AI

Xem thêm:

• Cuộc cách mạng dựa trên thực vật (Plant-Based) kỳ II
• Xu hướng và cơ hội chuyển đổi mô hình kinh doanh truyền thống sang kinh doanh tác động xã hội